SEMINARSKI_UVOD_U_STUDIJE

1、LATINSKI JEZIK U HISPANIJI POREKLO SPANSKOG JEZIKAANA KRATOVAC PROFESOR: ZELJKO DONIC070 692Poreklo spanskog jezikaSpanski jezik, kao i drugi romanski jezici vodi poreklo od vulgarnog latinskog ( latn vulgar), koji predstavlja neknjizevni latinski jezik razvijen pod uticajem supstrata1 domorodackog

2、stanovnistva. Sirenje latinskog jezika 2 pocelo je u V v. pre n.e. nadalje. Romanizacija Hispanije je pocela 218.g. pre n.e, za vreme II Punskog rata, bila relativno spora i vrhunac dostigla u 19.g. pre n.e. na kantabrijskoj obali.3 Uticaj latinskog na spanski jezik Religija konkiskadora uticala je

3、na religiju stanovnika Iberijskog poluostrva. I danas se u Asturijasu odrzalo narodno verovanje u ksane(xanas) , prelepe cuvarke izvora, koje su tkale zlatne niti i pomagale zaljubljenima; xana je nastalo fonetskom i semantickom evolucijom od Diana.4 Vec u I v. pre n.e. u Hueski ( Osca, Huesca ) mla

4、di hispanskog porekla su poducavani latinskom jeziku. U romansku knjizevnost se ne prenose samo forme , vec i teme latinske knjizevnosti koja je proglasena modelom i neprikosnovenim uzorom. Pod uticajem novog drustvenog sistema ( feudalnog ) i prodiranja varvarskih plemena koja su sa sobom donela no

5、vu religiju ( hriscanstvo) , latinski biva jako iskvaren i posle pada Rima prelazi u svoju kasnu fazu ( latn bajo). U ovom periodu obrazovanje je svedeno na minimum. Crkva je bila ta koja je drzala monopol nad njim. Bilo je pokusaja vracanja cistote jezika klinijevskom i karolinskom reformom, ali su

6、 one donele vrlo male rezultate. Ovakvo stanje se odrzavalo sve do XII- XIII veka, kad je latinski potpuno zamenjen romanskim jezikom.Arhaizmi u latinskom jeziku Hispanije Medju romanistima vlada misljenje da spanski jezik sadrzi dosta arhaizama zbog samog karaktera jezika, zasnovanog na tradiciji i

7、 neotvorenog za drustvene uticaje. Tako su se u Hispaniji odrzali arhaizmi koji su u Rimu iscezli: cueva, cataln cova lat.cova forma clsica cava; esp.cuyo,port.cujo,-a cus,-a,-um5Zbog izolovanosti poluostrva, spanski jezik pokazuje slicnosti sa rumunskim i koristi neke reci koje su u drugim romanski

8、m jezicima zamenjene modernijim:Esp.hablar, port.falar ,sardo faeddare,retorromano favler fabellare6, esp.hallar, port.achar, rumalfa afflare7, esp.mesa, rum.mas fbula, rgulris regular10: dok se vulgarni latinski koristio narodnim recima koje se jako razlikuju od prvobitnih jer su pretrpele razne fo

9、netske promene( filius hijo, fabulr hablar) Poluucene reci nastale su unosenjem ucenih reci u narodni jezik, koje prvobitno u njemu nisu postojale ali su vrlo rano adaptirane. Poluucene reci su i one narodne reci koje su svojim oblikom priblizavane ucenim zbog ceste upotrebe u zvanicnim ili svecanim

10、 prilikama(regula regla, mirabilia maravilla)11. Svedocanstva o vulgarnom latinskom nalazimo kod Gaja Petronija Arbitra u njegovom delu Satirikon gde se pojavljuje sled reci u normalnom poretku koji danas vazi u romanskim jezicima, za razliku od klasicnog latinskog gde je red reci bio tacno odredjen

11、12. Na kamenim plocama takodje nalazimo veliki broj reci iz vulgarnog latinskog koje su kamenoresci kao neobrazovani ljudi ubacivali u klasicni jezik.13 Takodje su znacajne Etymologiae Isidora Seviljskog ( Isidorus Hispaliensis, esp. San Isidoro de Sevilla) koje datiraju iz VII v. n.e. , gde on daje

12、 podatke o ondasnjem govornom latinskom iberijskog poluostrva , ali ti podaci su nazalost samo leksicki a ne i fonetski. U Etymologiae on pokusava da objasni poreklo reci , pa nalazimo zabelezene CATENATUS(esp. candado), CATTARE esperar, stare estar, schola escuela ) . Fonoloske promene Transformaci

13、ja alofona u govornom lancu odvijala se pod uticajem nesvesnog setanja energije artikulacije pri izgovaranju pojedinih reci.Evolucija vokalskog sistema Arhaicni vokalski sistem, sacinjen od deset fonema, ovekovecen je u knjizenom jeziku, dok je u govornom doziveo vise promena. Danas spanski sadrzi s

14、vega pet vokala. Prva promena izvrsena je jos u prvom veku n.e : i , , , , , a, , , , u. Dugi vokali su tezili da se zatvore, a kratki da se otvore.Kratko latinsko i i e u pisanju su obelezavani sa E , dok su kratko u i dugo o prkazivani sa O. Manje uceni ljudi nisu bili sigurni u vezi sa upotrebom

15、ovih grafema, pa tako na grafitima Pompeje nalazimo veces i menus, umesto vices i minus. MetafonijaU vulgarnom latinskom naglaseni vokali su se cesto zatvarali pod uticajem palatalnog poluvokala y ili w , smestenog na kraju istog sloga. S druge strane jod je izvrsilo uticaj na susedne konsonante( le

16、nteu lienzo, fortia fuerza ) , pa su se pojavili diftonzi / j/ i / w/ .Promene u srednjovekovnom i modernom latinskom i, e, a +LL ie i; R, L + O ue e): cultellu cuchiello cuchillo , vespa aviespa vispa ; floccu flueco fleco.Promena vokala u inicijalnom polozaju : I /i/ , I, E, E, AE /e/ , A, A /a/,

17、O, O, AU, U O, U /u /.14Promena vokala u finalnom polozaju je ista, s tim sto finalni slog, naravno, nije mogao sadrzati diftonge. Daljom evolucijom u modernom jeziku i , e e, a i o su ostali neizmenjeni, dok je u o.15 Ako bi se naslo na samom kraju reci iza naglasenog vokala a je prelazilo u e , ov

18、o se zatim gubilo, dok se krajnje o gubilo u manjem broju slucajeva. Vokali iz sredine reci su cesto bili eliminisani. Pored ovih bilo je i nemotivisanih promena ( O U : jogar jugar, logar lugar ) .Evolucija konsonantskog sistema V / / koje se kad bi se naslo izmedju dva vokala menjalo u b. Kad i se

19、 nasli u inicijalnoj poziciji, b i v su se mogli razlikovati, medjutim, ako bi se nasli izmedju dva vokala nisu se mogli jasno razaznati.16t, c + j ts (martiu maro, calcea cala; /l / + j j , i ,g : aliu ajo k i g + a, o, u : cattu gato , gubernare gobernar; k + i ,e : caelum celu cielo , cibum cebo;

20、 G + e, i y : gemma yema , u ucenim recima : gentem genteS je ostalo gotovo neizmenjeno, samo je u nekoliko reci preslo u fonetski blizak interdental : serrare cerrar , sabura zahorra , a u nekim drugim recima , verovatno pod arapskim uticajem , dalo je S ( danasnje h ) : saponem xabn jabnF H. 17 :

21、fabulare hablar18 y + a : iam ya, y + e : IANUARIUS ENERO; y + o , u j : iocum juego , Iuvenem joven Sto se tice konsonanata u intervokalnom polozaju , vaze tri praila : udvojeni bezvucni konsonanti se svode na odgovarajuce obicne, obicni bezvucni konsonanti se sonorizuju, a zvucni konsonanti slabe

22、ili se gube ( cattu gato, vita vida, mirabilia maravilla ) Broj konsonanata u finalnom polozaju, uglavnom netipican u latinskom jeziku, u romanskom je jos vise redukovan. Sacuvali su se jedino u nekim slucajevima finalno S, L i N : DEUS DIOS , CANTAS CANTAS , MEL MIEL, IN EN , dok je R zamenilo mest

23、o sa pethodnim vokalom ( inter entre ) , a M se cuvalo samo u jednosloznim recima pretvoreno u N ( CUM CON ) . Konsonantske grupe: Bezvucni konsonant + l ll : clavem llave; Gl l : glandula landreBl bl : blandula blando; Qu + naglaseno a qu : quails qual Nenaglaseno qua k : quasi casi; Konsonant + li

24、kvida ( grupa sa l ili r na drugom mestu ) : aprilem abril , ecclesia iglesia ns s : consul cosul, mensa mesa, izuzeci : mansum manso, anserem nsarrs ss s : uesum osso oso , dok u ucenim recima ostaje persona personaps ss s : ipse esse ese ; pt tt t : captare cattar catarmn nn : autumnum otoo, ali u

25、 ucenim recima ostaje neizmenjeno : columna columnamb mm m : lumbum lomo, ali cambiare cambiar19x (ako bi se naslo na kraju sloga ) y : sex seis; x + vokal S :dixi dixe dije, u ucenim recima x se zadrzava ili svodi na j : examen examen , paradoxa paradoja kt yt : noctem noite ( kasnije noche )i + kt

26、 t : frictum fritoa, + l w au : alterum autro otrokratko u + l( t ) y : multum muito mucho ( yt + vokal ch )Labijali, kao i S i R ostaju neizmenjeni ispred y : praemium premio, labium labio, pluvial lluvia : basium baiso beso, Dorium Duero ali konsonant + S + y S ( danasnje h ) : impulsiare empujar

27、d , g + y y : radium rayo, corrigia correa, ali konsonant + d , g , z : Aldegundia Aldona Aldonza, u ucenim recima di , gi ostaje, ali se izgovara hy . ty , ky : rationem razn, acutiare aguzarGrupe sa vise konsonanata u narodnim recima zadrzavale su se jedino ako je iza njih sledila likvida : intrar

28、e entrar, nostrum nuestro. Neke grupe sa l na trecem mestu su palatalizovane : amplum anchoOstale troclane grupe su se uprostile gubitkom jednog konsonanta : sanctum santo , a u ucenim recima ostaju latinske i grcke grupe. Pored fonetskih, latinski jezik je doziveo i morfoloske ( a one su zajedno us

29、lovile leksicke ) i sintaksicke promene. Sto se morfologije tice tu su padezni nastavci zamenjeni kombinacijom predloga i osnovnog oblika reci ( pa romanski jezik dobija analiticki karakter) ; srednji rod se gubi ; komparacija postaje analiticka ( ms + komparativ ) ; nepravilni glagoli se svode na p

30、ravilne prve konjugacije ili je od njihove participske osnove izvodjen pravilan glagol prve konjugacije; pasivni nastavci su se izgubili, a njegovo znacenje su preuzeli povratni glagoli. Umesto latinskih nastavaka pomocu kojih su od prideva izvodjeni prilozi za nacin ( -E za prideve I i II deklinaci

31、je i TER za III deklinaciju) u vulgarnom latinskom se upotrebljava analiticki oblik sa pridevom kome je dodata imenica mens mente u ablativu ( clara mente ) , a kasnije je mente postao obican sufiks. Prilozi za vreme, mesto i kolicinu su uglavnom sacuvani ( iam ya, ante ante, post pues ). Neki pride

32、vi i imenice takodje prelaze u priloge ( multum mucho ), a narocito su zanimljivi slozeni prilozi, sastavljeni od dva priloga ( de- magis dems ). LiteraturaGenadio Casado Fuente Estudios sobre el latn medieval espaol: el Abad Samsn, Facultad de filosofa y letras, Madrid, 1964.Ralph Penny A History o

33、f the Spanish language , 1. edicin: octubre 1993, 1991. Cambridge University Press, Traduccin de Jos Ignacio Prez Pascual y Mara Eugenia Prez Pascual , Derechos exclusivos de edicin en castellano reservados para todo el mundo y propiedad de la traduccin: 1993. EDITORIAL ARIEL, S. A. , BarcelonaVlado

34、 Draskovic Uporedna gramatika romanskih jezika , Izdavacka knjizarnica Zorana Stojanovica, Sremski Karlovci Novi Sad, 1994.Rafael Lapesa Histria de la lengua espaola ,Escelicer , S.A. , Hroes del 10. de Agosto, Madrid1 Najveci uticaj imao je keltski supstrat2 Sirenje se odvijalo od Lacijuma( Latium)

35、 , preko Apeninskog poluostrva, pa zatim Hispanije, Ilirije, Dakije, juzne Engleske, severne Afrike, danasnje Austrije i Svajcarske, Grcke, Egipta i Palestine, pa do Male Azije3 Galicia, Asturias, Santander i deo Pas Vasco4 Diana je u Rimu bila boginja suma i lova.5 Oko ove forme neslaganja su se ja

36、vila jos u I veku pre n.e.6 U Italiji i Galiji se adaptiralo pozno parabolare ( fr.parlar,it.parlare)7 TROPARE fr.trouver, it.trovare8 Fr.table, it.tavola9 Vocas cultas( cultismos) ,vocas populares y vocas semicultas10 Da je rec fibula ucena prepoznajemo po tome sto cuva u posle naglasenog sloga i f

37、 na pocetku reci: dok re regular odaje svoje poreklo uvajui kratko u pre akcentovanog sloga kao /u/ i ne podravajui promenu po kojoj je /gl/ trebalo da d /x/.11 Regla podrzava gubljenje vokala posle naglasenog sloga, ali ne menja /gl/ u /x/.Kod reci maravilla kratko i nije prelo u e, niti grupa ly u

38、 j12 Iz dela je sacuvan samo jedan veci odlomak pod nazivom Trimalhionova vecera ( Cena Trimalchionis)13 OC HOC, OVICLA OVICULA, POR PRO, CINQUE ribera; plicare llegar; securu seguro; seniore seor ; preacone pregon; panara panera; capistru cabestro; corticea corteza; nominicare nombrar; pausare pasa

39、r; suspecta sospecha; curare curar15 Veni vine, iovis jueves, patres padres, de unde donde;cantas cantas, cantant cantan; contant contan, canto canto, vinu vino; manus manos16 Bonu /bnu/,venio /njo/; caballu /kallu/, novu /nu/17 Ovo h je prestalo da se izgovara krajem XVI veka18 Promena F H je izost

40、ala jedino ispred diftonga we : fontem fuente , ali ima i izuzetaka : foedum feo19 Uticaj istocnih i juznih dijalekataMaja RadivojeviTema 3.3 - ARAPSKI KULTURNI UTICAJ U SPANIJI I ARABIZMI U SPANSKOM JEZIKUINTRODUCCIN Varios estudios e investigaciones corroboran que no se puede obviar el hecho de qu

41、e existe un importante patrimonio de origen rabe en Espaa, en su cultura e idioma. Un patrimonio de carcter histrico cuya ms genuina expresin est contenida en el habla y reflejada en la lengua. En el ao 711, grupos provenientes de Oriente y del Norte de frica (rabes, sirios y bereberes), de religin

42、musulmana, al mando de Tarik, derrotaron al rey visigodo Don Rodrigo en la batalla de Guadalete. Empez as la dominacin rabe de la Pennsula Ibrica que se prolongara durante ocho siglos, hasta 1492, momento en que el ltimo rey nazar rindi Granada a los Reyes Catlicos.La conquista fue rpida; en menos d

43、e ocho aos conquistaron toda Hispania a excepcin de una pequea franja en el Norte de la Pennsula, donde los ncleos de resistencia dieron lugar a los reinos cristianos peninsulares, que fueron recortando progresivamente el espacio musulmn.Espaa se islamiz, su nombre fue Al-Andalus, adopt en gran part

44、e las costumbres, la cultura y la lengua del invasor y esa influencia jug un importante papel en su evolucin histrica.La visin que el mundo rabe estableci en Al Andalus a travs de la lengua afect no slo a los musulmanes sino a todos los habitantes de la pennsula. La huella de esa forma de vivir, que

45、 fue la norma durante casi un milenio persiste an hoy en da. Teniendo en cuenta la diferencia de nivel cultural entre cristianos y musulmanes durante la Edad Media, resulta lgico pensar que las palabras que expresaban determinadas tcnicas, objetos y situaciones que no existan entre los cristianos, f

46、uesen asimiladas por stos directamente, ya que no podan ser traducidas. El elemento rabe fue, despus del latino, el ms importante del vocabulario espaol hasta el siglo XVI. Esto se debe a la invasin en el ao 711; su permanencia hasta el 1492 hizo que el rabe se hablara en la pennsula durante muchos

47、siglos y por esa razn conservamos ms de cuatro mil palabras de esa lengua.Situacin lingstica La llegada de los rabes rompi con todo el desarrollo histrico anterior: no fueron slo una superestructura de poder, como haba ocurrido con los visigodos, sino que pusieron en marcha procesos que dieron como

48、resultado una realidad no continuadora de la Hispania visigtica.Con los conquistadores lleg, entre otras cosas, una lengua de naturaleza bien distinta a las romnicas: el rabe, con sus diferentes manifestaciones escritas y orales, que se impuso como lengua oficial y de cultura. Esta lengua, el rabe,

49、actu como superestrato del romance andalus y como adstrato de los otros romances peninsulares. Fueron muchos los que dominaban ambas formas lingsticas: Al-Andalus fue una sociedad bilinge al menos hasta el siglo XI o XII. Rota la sociedad hispanogoda, los hablantes romnicos se distribuyeron y evoluc

50、ionaron en situaciones completamente nuevas. Se continuaba con el latn de Emrita, Hispalis, Curduba o Tarraco, pero era una lengua coloquial, carente de normalizacin y fragmentada.Lo que se perpetu fue el habla de los enclaves de resistencia cristiana de la zona astur y pirenaica donde, junto a los

51、habitantes de la zona, se refugiaron los miembros de la maltrecha aristocracia hispanogoda y cristianos que no deseaban permanecer en Al-andalus. Fue en esos lugares (Oviedo, Len, Burgos, Barcelona) donde nacieron los nuevos modos lingsticos que se repartirn por la Pennsula durante la Conquista cris

52、tiana.Al-Andalus se vio inmersa en un nuevo proceso cultural y junto al rabe coloquial o al escrito, en la zona conquistada se continuaba con el romance hispnico: el mozrabe, la variedad lingstica romnica hablada en Al-Andalus, especialmente hasta finales del siglo XI, no slo por los cristianos que

53、permanecieron en territorio musulmn, sino tambin por los mulades o conversos al Islam y, en menor medida, por parte de la poblacin conquistadora. Los rabes la llamaron ayamiya ( aljama) lengua de extranjeros, aunque esa denominacin poda aplicarse a cualquier lengua no arbiga.Es difcil establecer el

54、alcance de este periodo de bilingismo: se mantuvo durante el Califato y las Taifas (siglo XI), pero a partir de ese momento la presin de los reinos cristianos en la Reconquista y la llegada de nuevos pueblos africanos (almorvides y almohades) a mediados del XII, hicieron que los mozrabes emigraran h

55、acia el Norte o fueran deportados. Esto no debi suponer la desaparicin de ese romance pero s su debilitamiento: en las ciudades reconquistadas en el siglo XIII no parece existir ningn ncleo de hablantes mozrabes.A pesar de ello, es innegable la existencia de este periodo bilinge, no slo por la gran

56、cantidad de arabismos en el romance sino por las constantes interferencias romances que aparecen en las composiciones rabes: mowassahas, jarchas y zgeles.El conocimiento de ese romance hablado en Al-Andalus -el mozrabe- presenta grandes problemas, debidos sobre todo a la falta de documentacin. Podem

57、os caracterizarlo gracias a los rasgos que se deducen de diferentes fuentes: glosarios latino-rabes o hispano-rabes, tratados de Medicina o Botnica y los restos literarios.Tampoco es fcil delimitar la influencia que pudo tener sobre las otras lenguas peninsulares; a pesar de que el mozrabe parece co

58、mpartir ciertos rasgos con otros dialectos, las fronteras lingstica de la Pennsula fueron marcadas por la expansin de los reinos cristianos.Desde el siglo XIII, los musulmanes que vivan en zonas conquistadas por los cristianos reciben el nombre de mudjares. Estos siguieron utilizando su lengua, el r

59、abe, hasta que se prohibi su uso y ellos fueron obligados a convertirse al cristianismo. Fueron los llamados moriscos, expulsados definitivamente de la Pennsula en 1609, bajo el reinado de Felipe II. Con ellos acab la presencia de comunidades de hablantes rabes en la Pennsula Ibrica.A pesar de que,

60、haba hablantes que dominaban las dos lenguas, las diferencias lingsticas entre ellas eran tan grandes que el influjo qued en los aspectos ms externos, sobre todo en el lxico.FONOLOGA Tal como afirma Cano Agular, no hay en espaol ningn fonema prestado del rabe ni ninguna pronunciacin particular. Todo